LANDSCHAPPEN EN HET LANDELIJK GEBIED – TRANSITIE VAN HET LANDELIJK GEBIED
WAT DOET STEENHUISMEURS?
Sinds 2023 werkt SteenhuisMeurs intensief aan gebiedsbiografieën voor zogenaamde overgangsgebieden in het landelijk gebied. Dit zijn agrarische gebieden nabij Natura 2000 gebieden waar meerdere opgaven samenkomen: regionaal waterprogramma, stikstofreductie, toekomstgerichte landbouw, bescherming en versterking van natuur, groenblauwe dooradering en klimaatadaptatie. Alle provincies in Nederland staan voor deze complexe taak. Er is onzekerheid, zorg, soms ook boosheid bij agrariërs en inwoners, want het gaat over een transitie, waarin veel op het spel staat én veel tegelijk op het gebied wordt geprojecteerd.
De aanpak in de provinciale programma’s vertoont veel uniformiteit: wat voor gebied a geldt, geldt ook voor gebied b. De vraag is of dat een juiste veronderstelling is. SteenhuisMeurs combineert archiefonderzoek en veldwerk met een veelheid aan gesprekken met inwoners. Zo ontstaat een analyse van bodemgebruik en landschap, maar ook van de overtuigingen en leidende principes van deze agrarische gemeenschappen. Om in het gebiedsproces op een constructieve manier verder te kunnen, is de laag van de waarden en overtuigingen van belang. In elk gebied is die weer anders. De door SteenhuisMeurs ontwikkelde aanpak van een gebieds- én een gemeenschapsduiding geeft ontspanning en ruimte in vaak stroeve gebiedsprocessen. Van een gebiedsgerichte naar een gebiedseigen aanpak – dat is het motto.
CASUS 1
LEVEN EN WERKEN IN (DE MARKE) HAARLE
Gebiedseigen aanpak
in opdracht van het Noaberschap Haarle
In opdracht van het Noaberschap Haarle voerde SteenhuisMeurs een cultuurhistorisch onderzoek uit ter voorbereiding op een nieuwe toekomstvisie voor het gebied. Dit onderzoek maakte deel uit van een breder gebiedsproces. Het is gericht op de geschiedenis van Haarle en de essentie van het noaberschap, waarbij werd onderzocht wie de mensen zijn die de gemeenschap vormen en hoe hun geschiedenis de ruimtelijke ontwikkeling heeft beïnvloed. De rol van de (marke-)boeren in het gebied werd onderzocht, evenals de historische visie op hun plek binnen de samenleving.
Een belangrijk onderdeel van het onderzoek was het voeren van gesprekken met verschillende generaties. Deze gesprekken gaven waardevolle inzichten in de mentaliteit van de mensen en de gemeenschap. Op basis hiervan heeft SteenhuisMeurs de kernwaarden en dynamieken in het gebied getypeerd. Het onderzoek resulteerde in aanbevelingen voor ontwikkeling, vanuit de centrale vraag: hoe kunnen een gebied en een gemeenschap veranderen, zonder de eigenheid te verliezen?
De uitkomst van dit cultuurhistorisch onderzoek werd gepresenteerd door Marinke en kan hier worden bekeken.
Het buitengebied van Haarle
CASUS 2
LANDSCHAPSDORP OUDDORP, ZUID-HOLLANDS KROONJUWEEL
Cultuurhistorische analyse en handreiking voor ontwikkeling
in opdracht van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Goeree-Overflakkee
Het unieke landschap van zandwallen en schurvelingen bij Ouddorp heeft de status ‘kroonjuweel’ van de provincie Zuid-Holland. Het gebied is van groot cultuurhistorisch belang voor zowel de provincie als de gemeente Goeree-Overflakkee. De wens is om de bijzondere eigenschappen van het landschap te koesteren, zonder ontwikkeling op slot te zetten. Daarom werd SteenhuisMeurs gevraagd om een handreiking op te stellen voor de inpassing van ruimtelijke initiatieven in het kroonjuweel.
Het onderzoek bestond uit twee elementen. Het eerste deel resulteerde in het verhaal van Ouddorp, over de eeuwenlange invloed van de bodem en de zee op het leven en over het planologisch beleid van de afgelopen tachtig jaar. Het verhaal illustreert hoe Ouddorp van een zelfstandig eiland is ontwikkeld tot een landschapsdorp waar vele ruimtelijke belangen samen komen: wonen, recreatie, landbouw, natuur, en bedrijvigheid. Om dit verhaal te laden met lokale herinneringen hebben we gesprekken gevoerd met inwoners van en werkzamen in Ouddorp. Het verhaal is beschikbaar als video, te vinden via deze link.
Het tweede deel van het project is een uitwerking van de cultuurhistorische waardering en de provinciale richtlijnen voor het kroonjuweel. Dit is een uitgeschreven document, waarin de bijzondere plekken, doorzichten en ensembles in beeld zijn gebracht en het laadvermogen van het zandwallenlandschap is geïllustreerd. De handreiking is een uitwerking van het bestaande provinciale beleid en is afgestemd op het gemeentelijke omgevingsplan.
Zandwal in het landschapsdorp Ouddorp
CASUS 3
DE GENERATIES VAN GEUS (GARDEREN, ELSPEET, UDDEL, SPEULD): EEN BODEM MET WAARDE
Gebiedsbiografie
in opdracht van de Gebiedsaanpak GEUS
In de Gelderse Gebiedsaanpak GEUS wordt cultuurhistorie het ‘fundament’ genoemd. SteenhuisMeurs maakte een diepe analyse van cultuurhistorie, mentaliteit en de verhouding overheid-burger door de eeuwen heen. Eeuwenlang is het gebied GEUS door kleine boeren bewerkt. Een hard bestaan voor de komst van de kunstmest. Maar ook een bestaan waarin marke-organisaties en religie voor hechte dorpsgemeenschappen zorgde. Wat is de invloed van de verkoop van de markegronden geweest, door de opkomst van het toerisme en van de naoorlogse dorpsuitbreidingen? Hoe leidde de schaarste aan landbouwgrond tot de opkomst van de kalvermesterijen? Een gebied met eigen tradities, normen en waarden en waar het geloof als fundament aan de basis van vele levens ligt. Kijk naar de filmregistratie van dit verhaal: gebiedsaanpakgeus.nl
Soortenkaart landgoed Staverden en omgeving omstreeks 1955-1965
CASUS 4
HEZINGEN, MANDER, MANDERVEEN: BODEM, MENSEN EN LANDSCHAP DOOR DE EEUWEN HEEN
Gebiedsbiografie
in opdracht van de provincie Overijssel
‘Waar weerstand is, geldt trouw aan iets anders’ is een bekende systemische wetmatigheid. In het gebied Springendal/Dal van de Mosbeek ging SteenhuisMeurs naast het spoor van de tastbare cultuurhistorie op zoek naar de overtuigingen en leidende principes van deze agrarische gemeenschap. Welke patronen van grondbewerking en samenwerking kunnen in de transitie behulpzaam zijn? Want onder de moderne ingrepen leven in de lokale gemeenschappen vaak nog de oude wetmatigheden van de voorouders, regels en gebruiken die te maken hebben met de occupatiegeschiedenis van het gebied. Dat maakt de gemeenschappen uniek en voor buitenstaanders soms eigenaardig; waarbij men schrikt van bepaalde reacties, die echter voor de gemeenschap zelf heel vanzelfsprekend zijn. Een onderzoek naar de cultuurhistorische en agrarische ontwikkeling en de lessen daaruit. Bekijk de filmregistratie van dit verhaal: www.youtube.com
Hezingen, Mander, Manderveen
LANDSCHAPPEN EN HET LANDELIJK GEBIED – TRANSITIE VAN HET LANDELIJK GEBIED
WAT DOET STEENHUISMEURS?
Sinds 2023 werkt SteenhuisMeurs intensief aan gebiedsbiografieën voor zogenaamde overgangsgebieden in het landelijk gebied. Dit zijn agrarische gebieden nabij Natura 2000 gebieden waar meerdere opgaven samenkomen: regionaal waterprogramma, stikstofreductie, toekomstgerichte landbouw, bescherming en versterking van natuur, groenblauwe dooradering en klimaatadaptatie. Alle provincies in Nederland staan voor deze complexe taak. Er is onzekerheid, zorg, soms ook boosheid bij agrariërs en inwoners, want het gaat over een transitie, waarin veel op het spel staat én veel tegelijk op het gebied wordt geprojecteerd.
De aanpak in de provinciale programma’s vertoont veel uniformiteit: wat voor gebied a geldt, geldt ook voor gebied b. De vraag is of dat een juiste veronderstelling is. SteenhuisMeurs combineert archiefonderzoek en veldwerk met een veelheid aan gesprekken met inwoners. Zo ontstaat een analyse van bodemgebruik en landschap, maar ook van de overtuigingen en leidende principes van deze agrarische gemeenschappen. Om in het gebiedsproces op een constructieve manier verder te kunnen, is de laag van de waarden en overtuigingen van belang. In elk gebied is die weer anders. De door SteenhuisMeurs ontwikkelde aanpak van een gebieds- én een gemeenschapsduiding geeft ontspanning en ruimte in vaak stroeve gebiedsprocessen. Van een gebiedsgerichte naar een gebiedseigen aanpak – dat is het motto.
CASUS 1
LEVEN EN WERKEN IN (DE MARKE) HAARLE
Gebiedseigen aanpak
in opdracht van het Noaberschap Haarle
In opdracht van het Noaberschap Haarle voerde SteenhuisMeurs een cultuurhistorisch onderzoek uit ter voorbereiding op een nieuwe toekomstvisie voor het gebied. Dit onderzoek maakte deel uit van een breder gebiedsproces. Het is gericht op de geschiedenis van Haarle en de essentie van het noaberschap, waarbij werd onderzocht wie de mensen zijn die de gemeenschap vormen en hoe hun geschiedenis de ruimtelijke ontwikkeling heeft beïnvloed. De rol van de (marke-)boeren in het gebied werd onderzocht, evenals de historische visie op hun plek binnen de samenleving.
Een belangrijk onderdeel van het onderzoek was het voeren van gesprekken met verschillende generaties. Deze gesprekken gaven waardevolle inzichten in de mentaliteit van de mensen en de gemeenschap. Op basis hiervan heeft SteenhuisMeurs de kernwaarden en dynamieken in het gebied getypeerd. Het onderzoek resulteerde in aanbevelingen voor ontwikkeling, vanuit de centrale vraag: hoe kunnen een gebied en een gemeenschap veranderen, zonder de eigenheid te verliezen?
De uitkomst van dit cultuurhistorisch onderzoek werd gepresenteerd door Marinke en kan hier worden bekeken.
Het buitengebied van Haarle
CASUS 2
LANDSCHAPSDORP OUDDORP, ZUID-HOLLANDS KROONJUWEEL
Cultuurhistorische analyse en handreiking voor ontwikkeling
in opdracht van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Goeree-Overflakkee
Het unieke landschap van zandwallen en schurvelingen bij Ouddorp heeft de status ‘kroonjuweel’ van de provincie Zuid-Holland. Het gebied is van groot cultuurhistorisch belang voor zowel de provincie als de gemeente Goeree-Overflakkee. De wens is om de bijzondere eigenschappen van het landschap te koesteren, zonder ontwikkeling op slot te zetten. Daarom werd SteenhuisMeurs gevraagd om een handreiking op te stellen voor de inpassing van ruimtelijke initiatieven in het kroonjuweel.
Het onderzoek bestond uit twee elementen. Het eerste deel resulteerde in het verhaal van Ouddorp, over de eeuwenlange invloed van de bodem en de zee op het leven en over het planologisch beleid van de afgelopen tachtig jaar. Het verhaal illustreert hoe Ouddorp van een zelfstandig eiland is ontwikkeld tot een landschapsdorp waar vele ruimtelijke belangen samen komen: wonen, recreatie, landbouw, natuur, en bedrijvigheid. Om dit verhaal te laden met lokale herinneringen hebben we gesprekken gevoerd met inwoners van en werkzamen in Ouddorp. Het verhaal is beschikbaar als video, te vinden via deze link.
Het tweede deel van het project is een uitwerking van de cultuurhistorische waardering en de provinciale richtlijnen voor het kroonjuweel. Dit is een uitgeschreven document, waarin de bijzondere plekken, doorzichten en ensembles in beeld zijn gebracht en het laadvermogen van het zandwallenlandschap is geïllustreerd. De handreiking is een uitwerking van het bestaande provinciale beleid en is afgestemd op het gemeentelijke omgevingsplan.
Zandwal in het landschapsdorp Ouddorp
CASUS 3
DE GENERATIES VAN GEUS (GARDEREN, ELSPEET, UDDEL, SPEULD): EEN BODEM MET WAARDE
Gebiedsbiografie
in opdracht van de Gebiedsaanpak GEUS
In de Gelderse Gebiedsaanpak GEUS wordt cultuurhistorie het ‘fundament’ genoemd. SteenhuisMeurs maakte een diepe analyse van cultuurhistorie, mentaliteit en de verhouding overheid-burger door de eeuwen heen. Eeuwenlang is het gebied GEUS door kleine boeren bewerkt. Een hard bestaan voor de komst van de kunstmest. Maar ook een bestaan waarin marke-organisaties en religie voor hechte dorpsgemeenschappen zorgde. Wat is de invloed van de verkoop van de markegronden geweest, door de opkomst van het toerisme en van de naoorlogse dorpsuitbreidingen? Hoe leidde de schaarste aan landbouwgrond tot de opkomst van de kalvermesterijen? Een gebied met eigen tradities, normen en waarden en waar het geloof als fundament aan de basis van vele levens ligt. Kijk naar de filmregistratie van dit verhaal: gebiedsaanpakgeus.nl
Soortenkaart landgoed Staverden en omgeving omstreeks 1955-1965
CASUS 4
HEZINGEN, MANDER, MANDERVEEN: BODEM, MENSEN EN LANDSCHAP DOOR DE EEUWEN HEEN
Gebiedsbiografie
in opdracht van de provincie Overijssel
‘Waar weerstand is, geldt trouw aan iets anders’ is een bekende systemische wetmatigheid. In het gebied Springendal/Dal van de Mosbeek ging SteenhuisMeurs naast het spoor van de tastbare cultuurhistorie op zoek naar de overtuigingen en leidende principes van deze agrarische gemeenschap. Welke patronen van grondbewerking en samenwerking kunnen in de transitie behulpzaam zijn? Want onder de moderne ingrepen leven in de lokale gemeenschappen vaak nog de oude wetmatigheden van de voorouders, regels en gebruiken die te maken hebben met de occupatiegeschiedenis van het gebied. Dat maakt de gemeenschappen uniek en voor buitenstaanders soms eigenaardig; waarbij men schrikt van bepaalde reacties, die echter voor de gemeenschap zelf heel vanzelfsprekend zijn. Een onderzoek naar de cultuurhistorische en agrarische ontwikkeling en de lessen daaruit. Bekijk de filmregistratie van dit verhaal: www.youtube.com