LANDSCHAPPEN EN HET LANDELIJK GEBIED – Gebiedsbiografieen en narratieven
WAT DOET STEENHUISMEURS?
SteenhuisMeurs maakt veel gebiedsbiografieën en narratieven. Verhalen over het landschap en de mensen, over het gebruik van bodem en het ontstaan van mentaliteit. Het zijn verhalen die duiding, comfort en vaak ook een spiegel bieden; ook in eerdere generaties speelden er grote opgaven, werd er gezocht naar oplossingen. De biografieën en narratieven zijn altijd gebaseerd op archiefonderzoek en een veelheid aan bronnen, van het Nationaal Archief tot het Meertens Instituut, van het CBS tot thematische gesprekssalons in het betreffende gebied. Altijd gaat het om een kritische duiding, opgavenanalyse en aanbevelingen voor doorontwikkeling. Want elk gebied kent een andere verstedelijkingsdruk, andere landschapstypen en dus een ander laadvermogen voor nieuwe ontwikkelingen.
CASUS 1
ARTIS DIERENTUIN, AMSTERDAM
Cultuurhistorisch onderzoek en kwaliteitsteam
Namens SteenhuisMeurs is Marinke lid van het interne Kwaliteitsteam van Artis. Als er één plek is waar het begrip palimpsest (overschrijfbaar stuk perkament) op van toepassing is, is het Artis. Sinds de oprichting, in 1838, op de plek van eerdere buitenplaatsen, werd de tuin keer op keer vernieuwd en uitgebreid. Deze unieke gelaagdheid en de verschillende concepten voor de tuinaanleg en dierenverblijven door de tijd heen, bleken niet goed in beeld. Meer inzicht hierin biedt een afwegingskader en inspiratie voor de vele veranderingen die altijd tegelijkertijd gaande zijn in Artis. Het Stadsarchief Amsterdam bewaart al veel materiaal van Artis, maar zelf had de dierentuin ook nog veel ongedocumenteerd materiaal in opslag, verspreid over verschillende gebouwen. Per zone worden deze stukken nu samengebracht en ontstaat gaandeweg het fascinerende beeldverhaal van bijna 200 jaar Amsterdamse geschiedenis.
De Papegaaienlaan van ARTIS
CASUS 2
ALMERE PAMPUS
Verkennende gebiedsbiografie
in opdracht van gemeente Almere en het Rijksvastgoedbedrijf
Mocht de IJmeerverbinding tussen Amsterdam en Almere er komen, dan landt deze verbinding bij Almere Pampus. Dit is nu nog een polder- en bosgebied achter de hoge zeedijk, met recreatieroutes en land art projecten. In afwachting van een besluit over de oeververbinding werkt de gemeente Almere in samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf aan plannen voor een nieuw stadsdeel. Hoe kunnen de bestaande structuren, maar ook het bredere verhaal van Almere, worden meegenomen in deze planvorming?
Om het planproces te inspireren en helderheid te geven over de cultuurhistorische kaders heeft SteenhuisMeurs een verkennende gebiedsbiografie opgesteld voor Almere Pampus. Het onderzoek bouwt voort op eerdere studies van SteenhuisMeurs, zoals het landschapsnarratief van de Metropool Regio Amsterdam en De Geleefde Stad (2020), een onderzoek naar de eigenheid van Almere en haar inwoners. De verkennende gebiedsbiografie omvat de regionale context van Almere Pampus als water- en kustlandschap en de geschiedenis van eerdere plannen voor Almere Pampus. Resultaat was een weergave van de aanwezige waarden en definitie van aanknopingspunten voor de ontwikkeling van dit gebied.
Lange zichtlijn in Pampushout
CASUS 3
ENSCHEDE IN ACHT TRANSFORMATIES
Biografie van stad en landschap
in opdracht van de gemeente Enschede
Enschede is een gemeente die zichzelf steeds opnieuw uitvindt. Deze biografie van de stad en het omliggende landschap wordt verteld op de cadans van acht transformaties. Het verhaal gaat over de oude erven en buurtschappen, het ambitieuze singelplan van oud-burgemeester Bergsma, de fabrieksterreinen, de groene wiggen en de jongere wijken.
Ter conclusie zijn er acht aanbevelingen geformuleerd – lessen uit de geschiedenis die de stad hebben gevormd en een leidraad kunnen zijn voor de toekomst. Het verhaal fungeert als de inleiding op de nieuwe cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente, waarin de waardevolle gebouwen, structuren en plekken zijn vastgelegd die samen het verhaal van Enschede vertellen. Het verhaal is aan de inwoners van Enschede gepresenteerd in de Kleine Willem tijdens Open Monumentendag 2025, ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van de stad Enschede.
De tijdlijn van Enschede in acht transformaties
CASUS 4
HET GROENE HART
Landschapsbiografie
in opdracht van Bestuurlijk Platform Groene Hart
Sinds 2021 is het Groene Hart een aandachtsgebied in de nationale Omgevingsvisie (NOVI). Hier komen in een hoge intensiteit vele opgaven samen, die een afweging op het Groene Hart-niveau vereisen. Bodemdaling, verstedelijking, stikstofuitstoot, verzilting van de bodem, de zoektocht naar plekken voor zon- en windenergie en – meer in den brede – de kwaliteit van het Nederlandse vestigingsklimaat; het zijn kwesties die niet sectoraal kunnen worden opgelost maar telkens afweging en waar mogelijk een gecombineerde aanpak vergen. Bij de politieke en ambtelijke afwegingen is behoefte aan kennis, duiding en richting. De landschapsbiografie Groene Hart helpt daarbij en bestaat uit drie delen. Een verbindend verhaal vanuit cultuurhistorie, vanuit de lange lijnen van het verleden naar heden en toekomst, helpt als eerste stap in het samenbrengen van de gedeelde belangen in het Groene Hart. Zonder verhaal blijft ‘landschap’ abstract, ontstaat geen verbinding met een groter geheel, zonder familielijn geen begrip voor het gedeelde belang. In deel 2 wordt het landschap gewaardeerd in een cultuurhistorische waardenkaart en in deel 3 zijn gouden regels voor de doorontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteiten van het Groene Hart geformuleerd. De Landschapsbiografie fungeert als onderlegger bij de gecompliceerde afwegingen – in vijf online films worden de gebiedsverhalen verteld en de waarderingskaart toegelicht. We verwerkten de gebiedsbiografie tot een publieksboek, hier te vinden: https://hetgroenehartboek.nl/.
Het Groene Hart
LANDSCHAPPEN EN HET LANDELIJK GEBIED – Gebiedsbiografieen en narratieven
WAT DOET STEENHUISMEURS?
SteenhuisMeurs maakt veel gebiedsbiografieën en narratieven. Verhalen over het landschap en de mensen, over het gebruik van bodem en het ontstaan van mentaliteit. Het zijn verhalen die duiding, comfort en vaak ook een spiegel bieden; ook in eerdere generaties speelden er grote opgaven, werd er gezocht naar oplossingen. De biografieën en narratieven zijn altijd gebaseerd op archiefonderzoek en een veelheid aan bronnen, van het Nationaal Archief tot het Meertens Instituut, van het CBS tot thematische gesprekssalons in het betreffende gebied. Altijd gaat het om een kritische duiding, opgavenanalyse en aanbevelingen voor doorontwikkeling. Want elk gebied kent een andere verstedelijkingsdruk, andere landschapstypen en dus een ander laadvermogen voor nieuwe ontwikkelingen.
CASUS 1
ARTIS DIERENTUIN, AMSTERDAM
Cultuurhistorisch onderzoek en kwaliteitsteam
Namens SteenhuisMeurs is Marinke lid van het interne Kwaliteitsteam van Artis. Als er één plek is waar het begrip palimpsest (overschrijfbaar stuk perkament) op van toepassing is, is het Artis. Sinds de oprichting, in 1838, op de plek van eerdere buitenplaatsen, werd de tuin keer op keer vernieuwd en uitgebreid. Deze unieke gelaagdheid en de verschillende concepten voor de tuinaanleg en dierenverblijven door de tijd heen, bleken niet goed in beeld. Meer inzicht hierin biedt een afwegingskader en inspiratie voor de vele veranderingen die altijd tegelijkertijd gaande zijn in Artis. Het Stadsarchief Amsterdam bewaart al veel materiaal van Artis, maar zelf had de dierentuin ook nog veel ongedocumenteerd materiaal in opslag, verspreid over verschillende gebouwen. Per zone worden deze stukken nu samengebracht en ontstaat gaandeweg het fascinerende beeldverhaal van bijna 200 jaar Amsterdamse geschiedenis.
De Papegaaienlaan van ARTIS
CASUS 2
ALMERE PAMPUS
Verkennende gebiedsbiografie
in opdracht van gemeente Almere en het Rijksvastgoedbedrijf
Mocht de IJmeerverbinding tussen Amsterdam en Almere er komen, dan landt deze verbinding bij Almere Pampus. Dit is nu nog een polder- en bosgebied achter de hoge zeedijk, met recreatieroutes en land art projecten. In afwachting van een besluit over de oeververbinding werkt de gemeente Almere in samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf aan plannen voor een nieuw stadsdeel. Hoe kunnen de bestaande structuren, maar ook het bredere verhaal van Almere, worden meegenomen in deze planvorming?
Om het planproces te inspireren en helderheid te geven over de cultuurhistorische kaders heeft SteenhuisMeurs een verkennende gebiedsbiografie opgesteld voor Almere Pampus. Het onderzoek bouwt voort op eerdere studies van SteenhuisMeurs, zoals het landschapsnarratief van de Metropool Regio Amsterdam en De Geleefde Stad (2020), een onderzoek naar de eigenheid van Almere en haar inwoners. De verkennende gebiedsbiografie omvat de regionale context van Almere Pampus als water- en kustlandschap en de geschiedenis van eerdere plannen voor Almere Pampus. Resultaat was een weergave van de aanwezige waarden en definitie van aanknopingspunten voor de ontwikkeling van dit gebied.
Lange zichtlijn in Pampushout
CASUS 3
ENSCHEDE IN ACHT TRANSFORMATIES
Biografie van stad en landschap
in opdracht van de gemeente Enschede
Enschede is een gemeente die zichzelf steeds opnieuw uitvindt. Deze biografie van de stad en het omliggende landschap wordt verteld op de cadans van acht transformaties. Het verhaal gaat over de oude erven en buurtschappen, het ambitieuze singelplan van oud-burgemeester Bergsma, de fabrieksterreinen, de groene wiggen en de jongere wijken.
Ter conclusie zijn er acht aanbevelingen geformuleerd – lessen uit de geschiedenis die de stad hebben gevormd en een leidraad kunnen zijn voor de toekomst. Het verhaal fungeert als de inleiding op de nieuwe cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente, waarin de waardevolle gebouwen, structuren en plekken zijn vastgelegd die samen het verhaal van Enschede vertellen. Het verhaal is aan de inwoners van Enschede gepresenteerd in de Kleine Willem tijdens Open Monumentendag 2025, ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van de stad Enschede.
De tijdlijn van Enschede in acht transformaties
CASUS 4
HET GROENE HART
Landschapsbiografie
in opdracht van Bestuurlijk Platform Groene Hart
Sinds 2021 is het Groene Hart een aandachtsgebied in de nationale Omgevingsvisie (NOVI). Hier komen in een hoge intensiteit vele opgaven samen, die een afweging op het Groene Hart-niveau vereisen. Bodemdaling, verstedelijking, stikstofuitstoot, verzilting van de bodem, de zoektocht naar plekken voor zon- en windenergie en – meer in den brede – de kwaliteit van het Nederlandse vestigingsklimaat; het zijn kwesties die niet sectoraal kunnen worden opgelost maar telkens afweging en waar mogelijk een gecombineerde aanpak vergen. Bij de politieke en ambtelijke afwegingen is behoefte aan kennis, duiding en richting. De landschapsbiografie Groene Hart helpt daarbij en bestaat uit drie delen. Een verbindend verhaal vanuit cultuurhistorie, vanuit de lange lijnen van het verleden naar heden en toekomst, helpt als eerste stap in het samenbrengen van de gedeelde belangen in het Groene Hart. Zonder verhaal blijft ‘landschap’ abstract, ontstaat geen verbinding met een groter geheel, zonder familielijn geen begrip voor het gedeelde belang. In deel 2 wordt het landschap gewaardeerd in een cultuurhistorische waardenkaart en in deel 3 zijn gouden regels voor de doorontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteiten van het Groene Hart geformuleerd. De Landschapsbiografie fungeert als onderlegger bij de gecompliceerde afwegingen – in vijf online films worden de gebiedsverhalen verteld en de waarderingskaart toegelicht. We verwerkten de gebiedsbiografie tot een publieksboek, hier te vinden: https://hetgroenehartboek.nl/.