In het buitenland wordt vaak met verbazing en bewondering gekeken naar de manier waarop Nederland met erfgoed omgaat. Het Nederlandse erfgoedbeleid mag gerust een succesvol exportproduct worden genoemd. Ons bureau wordt dan ook regelmatig door buitenlandse overheden, universiteiten en maatschappelijke organisaties uitgenodigd om daarover te komen vertellen. Wij nemen die ambassadeursrol graag op ons. In samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Ministerie van Buitenlandse Zaken maakten we een tentoonstelling over herbestemmingen in Nederland, die in verschillende landen is vertoond.

DUTCH BRASILIAS

Tentoonstelling over de Zuiderzeewerken 

In opdracht van: Dutch Culture en de Nederlandse ambassade in Brasilia

Ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de Braziliaanse hoofdstad Brasília, maakten we een tentoonstelling over de ‘Nederlandse Brasílias’. Natuurlijk is de stadsaanleg van Brasilia met de prachtige monumentale paleizen van Oscar Niemeyer met niets vergelijkbaar. Maar het moderne gedachtengoed dat ten grondslag lag aan de Nieuwe Wereld van Brasília, werd ook in Nederland gebruikt voor de schepping van een Nieuwe Wereld in de Zuiderzeepolders. Waar Brasília in een paar jaar tijd werd gebouwd, kregen de dorpen en steden in onze polders over tientallen jaren vorm, vanaf de Wieringermeer in de jaren dertig tot Oosterwolde nu. Voor Brazilianen is dit verhaal tegelijk herkenbaar en exotisch. Lelystad ontstond ongeveer tegelijk met Brasília. Cornelis van Eesteren ging er zelfs nog kijken. Almere is op een bepaalde manier te zien als een verbeterd Brasília, omdat werd ontworpen vanuit de contramal (de buitenruimte) en werd geanticipeerd op veranderende opgaven in de toekomst. Zowel in Brasilia als in de Zuiderzeepolders speelt de vraag hoe om te gaan met de gebouwde idealen van toen en wat te doen met verouderde utopieën. Deze onderwerpen stonden centraal in een symposium op de Universiteit van Brasília, dat ter gelegenheid van de opening van de tentoonstelling werd georganiseerd.

HOW THE DUTCH DEAL WITH HERITAGE

Het boek dat we maakten over herbestemming (Reuse, redevelop and design, nai010 uitgevers) laat aan de hand van vijf essays en 20 voorbeeldprojecten de Nederlandse aanpak van herbestemming zien. Het boek verscheen in 2016 en kreeg in 2020 een herdruk met enkele nieuwe voorbeelden. Kenmerkend is de creatieve benadering om alle partijen samen te brengen: dat zit in het bedenken van verrassende combinaties van functies, de financiële creativiteit om onhaalbare projecten toch te kunnen realiseren, slimme interventies en de ontwerpkwaliteit. Zowel voor erfgoedprofessionals als ontwerpers in het buitenland is die Nederlandse ervaring uitdagend en spannend. Ze zitten met veel vragen, bijvoorbeeld of het erfgoed wel goed wordt behouden, hoe het mogelijk is dat investeerders en de erfgoedsector kunnen samenwerken of hoe je als architect ruimte kunt vinden voor nieuwe ontwerpen – die goed passen bij de plek. De Nederlandse praktijkvoorbeelden zijn, in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Ministerie van Buitenlandse Zaken, omgewerkt tot een gemakkelijk te reproduceren tentoonstelling over herbestemming in Nederland, die in het Engels, Japans, Russisch en Portugees rondreist. Geregeld wordt de opening van de tentoonstelling aangegrepen om lezingen te geven of workshops te organiseren. In Moskou is op initiatief van de ambassade, de tentoonstelling uitgebreid met een documentaire van Eva Radionova.

BRAZILIË

Paul Meurs studeerde in Delft af op Braziliaans werelderfgoed: de binnenstad van Salvador. Met verschillende beurzen van het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst kon Paul hierna jarenlang onderzoek doen naar de Braziliaanse architectuur, stedenbouw en monumentenzorg. De resultaten verschenen in vakbladen als De Architect en Archis. Samen met onder andere het NIROV organiseerde Paul studiereizen, tentoonstellingen, documentaires en workshops. Zo nam hij het initiatief om met Aldo en Hannie van Eyck naar São Paulo en Salvador te reizen, voor een VPRO-documentaire over Lina Bo Bardi. Ook organiseerde hij een workshop over het water in São Paulo (‘Rios Urbanos’), als onderdeel van het project Holanda Hoje, ter gelegenheid van het staatsbezoek van Koningin Beatrix aan Brazilië. Hierbij waren onder meer MBBM / Paulo Mendes da Rocha en Riek Bakker betrokken. De projecten in Brazilië richten zich tegenwoordig op Gedeeld Cultureel Erfgoed (workshops over cultuurlandschappen in Recife, Pomerode en Brasília), herbestemming en gastlezingen op Braziliaanse universiteiten. Marinke Steenhuis gaf, ter gelegenheid van het bezoek van minister Bussemaker aan São Paulo in 2015, een grote lezing over herbestemming. SteenhuisMeurs is door de Dutch Culture en de ambassade in Brasília gevraagd om een tentoonstelling te maken over de maakbare samenleving van de Zuiderzeepolders. Onder de titel ‘The Dutch Brasilias’ wordt de ontwikkeling gevolgd van de ideale polderdorpen in de Wieringermeer uit de jaren dertig tot en met de zelfbouwgemeenschappen van Oosterwold in Almere, die nu in ontwikkeling zijn.